Yabani İğde,  Çaydikeni,  Sea Buckthorn, Hippophae rhamnoides L, Sea Buckthorn Berry, Argousier, Sanddorn, Finbar, Homokt

Bölüm-1

Temel Botanik Bilgiler:
Yabani İğde – Sea-Buckthorn (Hippophae rhamnoides L.):
İçerdiği maddeler ve özellikleri :
Besin Değerleri:
Yabani İğdenin Sırları:
Harikalar yaratan üzümsüler! Antioksidan ve geniş kullanım alanları:
Meyve Özünün tipik bileşimi:
Tarihçesi:
Güncel Araştırmalar

Temel Botanik bilgiler:

Bilinen adı: Yabani İğde / Çaydikeni

Botanik adı: Hippophae Rhamnoides
Ailesi: Elaeagnaceae
İngilizce Adı: Seabuckthorn Fruit
Tıbbi Adı: Fructus Hippophae
Latince Adı: Hippophae rhamnoides Linn(Sha Ji) veya Hippophae rhamnoides Linn. subsp. sinensis Rousi (zhong guo sha ji )
Not:Latince isminin anlamı  “Parlak At”.
Çince isimleri :Cu Liu(vinegar Willow),Suan Ci(Sour Thorn),Hei Ci(Black Thorn).Sha Ji,Zhong Guo Sha Ji.

Diğer Dillerdeki İsimleri : Çaydikeni (Azerice), Sea Buckthorn (English), Sanddorn (German), Argousier (French), Finbar (Swedish), Homoktvis (Hungarian), Star-Bu or Dhar-Bu (Tibetan), Oblepiha (Russian), Tindved (Danish), Rokitnik (Polish) ,
Diğer isimler : Espino Falso, Oblebicha, Olivella Spinosa, Sallow Thorn, Duindoorn, Seabuckthorn Kullanılan Kısımlar : Meyvenin suyu meyve suyu yapımında kullanılır fakat diğer tüm kısımları (yapraklar, meyveler, çekirdekler, kabuk) ilaç yapımında kullanılır. Çekirdek ve meyvesinde yağ üretilir. Yabani iğdeden üretilen geniş bir ürün yelpazesi vardır. Meyve, ilaç yapımında , kozmetikte, çay yapımında, hayvanları beslemede, spor ve sağlık içeceklerinin üretiminde, reçel ve marmelat yapımında, likör, şeker , değişik içecekler ve mayalamada kullanılır.

Sea-Buckthorn(Hippophae rhamnoides L.):

Fiziksel Özellikleri:

2.5m den 6 m’ye kadar gelişebilen kışın yapraklarını döken bir ağaçtır. Zone 3 ‘ e kadar soğuğa dayanıklıdır (Bakınız Zone Değerleri) . Nisan ayında çiçeklenir, ve Eylül-Ekim aylarında olgunlaşır. Dişi ve Erkek ağaçlar vardır ve çiçekler farklıdır, rüzgar ile tozlanma gerçekleşir. Kendine verimli değildir.  Ağaç kumlu , killi ve balçıklı toprakları sever ve azot olarak fakir topraklarda gelişir. Bitki asitli ortamları , nötr ve alkalinli toprakları sever. Gölgede yetişmez. Kuru nemli veya ıslak toprak ihtiyacı vardır ve kuraklığa dayanıklıdır. Yine bitki deniz kenarında yetişebilir ve deniz etkilerine katlanabilir.Yabani İğde Avrupa ve Asya kökenli bir bitkidir ve çoğunlukla yabani doğada yaşarlar. Bu çalı veya küçük ağaçlar kuraklığa çok dayanıklıdır ve kumlu topraklar ile dik yamaçlara bile çok iyi uyum gösterirler.Ayrıca tuzlu ortamlara da rahatlıkla uyum sağlarlar.
Yabani İğde, Uzak doğuda ,deri problemlerinde, güneş yanıklarında ,normal yaralar, iltihaplar, mide problemlerinde, öksürükte, mukoza zarı problemlerinde çok popüler olarak kullanılan bir ilaçdır.

1940′ larda Rus bilim adamları meyve ve yapraklarındaki aktif maddelerle ilgili olarak araştırmalara başlamıştır. Birçok çalışmada sadece sahip olduğu faydalar dışında meyvelerinin Dünyadaki en yararlı besin maddelerini içerdiği anlaşılmıştır.İçeriğine bakıldığında , muhteşem bir besin olduğu kolaylıkla anlaşılır . Çin’ de 1980 ‘lerden itibaren 300 000 hektar alanda Yabani İğde yetiştirilmeye başlanmıştır. Günümüzde 150 fabrika ,200’ den fazla Yabani İğde ürünü üretmektedir.

Birçok yararının yanında , tıbbi araştırmalar göstermiştir ki Yabani İğde, deri üzerinde mukoza sisteminin yenilenmesi ve sindirim sisteminin güçlendirilmesinde son derece etkilidir. İçeriğinde bulunan yüksek yağ asidi ve keratin deri problemlerinde (yanma, egzama ve iltihap gibi) iyileştirici bir etkisi vardır.Rusya ve Çindeki Hastaneler egzama, kötü yaralanmalar ve radyasyon kazalarında Yabani İğde kullanmaktadırlar. 1986 yılındaki Çernobil Nükleer Tesislerinde meydana gelen kazadan sonra da kullanılmıştır.1200 yıldan fazla bir zamandır kullanılmasına rağmen, Tarihte ilk defa Eski Yunanlıların Yabani İğdeyi tıbbi amaçlarla kullandıkları anlaşılmıştır. Bu devirlerde atlar Yabani İğde yaprakları ile beslendiği için tüyleri parlak ve daha güçlü bir vücuda sahiptirler. İşte bu nedenden dolayı Latince ismi Hippo yani at ve phaos yani parlak kelimelerinden oluşur.

Toprak Seçimi/Dikim/Kök Derinliği:

Yabani İğde kurak iklimleri sevmez ve (400 to 600 mm) yağış alan bölgelerde daha iyi gelişir. En iyi gelişme derin ve iyi drenajlı , kumlu ve yüksek organik madde içeren topraklarda görülür. Sea buckthorn çok fakir topraklarda (nehir kıyıları, dik yamaçlar, asitli ve killi) da gelişebilir. Keza tuza karşı dayanıklıdır. Yabani İğde 5.5 – 8.3 sertlik derecesine sahip topraklarda yetişir fakat en ideal toprak sertiği 6-8 arası topraklardır. Ağaçların ideal dikim mesafesi ağaçlar arası 1 m ,sıralar arası 4 m olmalıdır. Kök derinliği ve yayılması hakkında herhangi bir bilgi yoktur. Yabani İğde topraktaki azotu düzenler.
Pisha Kumtaşı Bitkisi: Yabani İğde

Dünyanın varolduğu yıllar boyunca bir çok bitki türleri yetişmiştir, kimisi farklı topraklara , suya veya başka şeylere ihtiyaç duymuştur.  Pisha kumtaşı , Dünyanın kanseri olarak bilinir. henüz hiçbir bitki bu bir çeşit taş olan kumtaşın üzerinde yetişmemiştir, sadece Yabani İğde hariç. Pisha kumtaşı kum granüllerinden oluşan ve soğuk alanlara kadar uzanan bir bölgede yer alır. Su bulmak çok zordur, Yabani İğde dışında hiçbir bitki bu ortamda canlı kalamaz .Yabani İğde 2-5 m yüksekliğe ulaşır ve kökleri yaralandığında yeni bitki oluşturma eğilimindedir. Erkek ve dişi çiçekler farklı ağaçlarda bulunur. Her ikisi de meyve üretimi için gereklidir. Dallar gri ve dikenlidir ve gümüşi-beyaz yapraklara sahiptir. Küçük sarımsı çiçekler baharda açarlar sonra yapraklar ve sarı-portakal rengi meyveler bunu takip eder. Meyveler kış boyunca ağaçta kalabilir.

Yabani İğde yaprak döken ,çalı formunda bir ağaçtır, 1-2 m yüksekliğinde ve büyük dikenlere sahiptir. Çiçekler sarı-yeşil ve erkek dişileri farklı ağaçlarda olur. Yabani İğde çok sayıda yaprak ve dallara sahiptir, kök sistemi çok hızlı  gelişir. Su ve toprak yetersizliği durumda diğer bütün ağaçlardan daha idealdir. Çiçekleri yaprakran önce oluşur ve üreme rüzgar ile gerçekleşir. Çiçeklerin erkek mi dişi mi olduğu çok zor anlaşılır. Çiçeklerin aksine meyveleri canlı ve çok güzeldir kırmızı, portakal , portakal-sarı veya sarı renklidir. Meyveler 10 farklı vitamin, 24 iz element, 18 amino asid ve çok zengin proteinler ile biyoaktif maddeler içerir. Vitamin C oranı dünyadaki en yüksek olan meyvelerden biridir (Kuşburnu, arnavutbiberi ve kırmızı tatlı biberdendan sonra). Vitamin E beta karoten ve flavonoid içerik açısından(kanamaya karşı kullanılabilen vitamin benzeri madde)  en üst düzeydedir.

Yabani İğde orijin olarak 25~40 milyon yıldan fazla bir geçmişe sahiptir. Bu uzun geçmişi boyunca , litosfer değişiklikleri , buzul çağı, Himalayaların oluşumu, balçık topraklar gibi birçok etken bitkinin ekolojik olarak gelişmesine ve kuraklığa , soğuğa, kireçli topraklara dayanıklı hale gelmesini sağlamıştır.  Böylece ekolojik adaptasyon, karmaşık metabolizma, besin değeri ve içerdiği çok fazla miktarda kimyasal içeriği ile çok kıymetli bir ağaçtır. 

  Hasat/Besin Değeri:

Meyve Ağustosun sonu Eylül başlarında olgunlaştığında portakal rengindedir ve hasadı çok zordur. Meyve olgunlaşmasına rağmen ağaçtan toplamak kolay değildir. Tahmini olarak  600 saat/dönüm (1500 saat/hektar) hasat sürer. Mekanik hasat denenmiş fakat çok başarılı olmamıştır. Hala hasat için daha ekonomik ve kolay yöntemler geliştirmek üzere çalışmalar devam etmektedir. Bir ağaçtan yaklaşık olarak 5-7 kg ürün alınır. Dönümde ise 1.8-2.2 ton ürün alınır.

Botanik Açıklamalar:

Daha önce açıklanan özelliklerinin yanında geniş kök yapısı ve toprağı onarmasından dolayı erozyon ile mücadelede de kullanılır.
Ağaç ismi ile ilgili bilgiler:
İngilizcede Sea Buckthorn olarak isimlendirilir. Sahillerde kum tepecikleri boyunca yetişirler. Almanca ismi Sanddorn da yine İngilizceden bir tercümedir. Bu isim zaman zaman Buckthorn ile karıştırılır fakat bunlar tamamen farklı kökenlerden gelen bitkilerdir.
Sea Buckthorn Rusçada Oblepikha diye isimlendirilmiştir. Almancada Sanddorn, Fransızcada Argousier, İspanyolcada Espino Armarillo, İsveç dilinde Finbar, Danimarkada Tindved, Polonyada Rokitnik, Moğolcada Yashildoo Chatsargana olarak isimlendirilmiştir. Tıbbi kullanımı Himalayalar civarından (Mongolia, Russia, China) , büyük ihtimalle de Tibetteki hekimlerden başlamıştır. Tibetteki geliştirilen ilaçların isimleri  Star-Bu veya D’har-Bu ‘ dur.
Geçen yıllar boyunca diyet için birçok potansiyel yararları keşfedilmiştir. İlaç endüstrisi daha fazla ve daha güçlü ilaçlar geliştirmek için yarış halindedir. Fakat yeni keşifler peşinde koşarken geleneksel antioksidan kaynakları unutulmuştur (Yabani İğde gibi)

Toprak işleme detayları: Çok kurak olmadığı sürece , fakir topraklarda bile başarıyla yetiştirilebilir. Su ve nemli topraklarda ise çok daha iyi gelişir. Ağaçlar yerine alıştıklarında kuraklığa karşı çok dayanı klıdırlar. Ağaçların dişi mi erkek mi olduğu çiçeklerden önce anlaşılmaz. Fakat erkek ağaçların tomurcukları kışın konik ve daha çekicidir. Dişilerde ise daha küçük ve yuvarlaktır.  

Çoğaltma:

Tohumlardan kolaylıkla çoğaltılır. 3 ay soğuklama ihtiyacı karşılanan tohumlar çok daha iyi gelişir ve çimlenir. Kışın iç mekanda çimlendirmek daha iyi sonuç verir. İlkbaharda ise kalıcı  yerlerine dikilebilir. Erkek fidanlarda ilkbaharda çok çekici tomurcuklar bulunur , dişilerde ise daha belirgin ve yumşaktır.

Haziran/Temmuz aylarında yarı olgun dallardan çelik alınarak kolayca çoğaltılabilir. Olgunlaşmış dalların Sonbaharda kalemle çoğaltılması  zordur. Sonbaharın sonunda veya İlkbaharın başlarında kalem alınmalıdır (tomurcuklar patlatmadan önce).  Kalemler kum ve yosun gibi karışımlarda Nisana kadar saklanır, 7-9 cm uzunluğundaki kalemler serada veya sıcak ortamda ekilir. Köklenme 2 ay içinde olmalıdır. Köklenen kalemler Sonbaharda kalıcı yerine ekilebilir.

Dip sürgünleri de direkt olarak kışın kalıcı yerlere ekilebilir ve genellikle çok iyi ve hızlı bir şekilde yerine adapte olur.

Sonbaharda daldırma yöntemiyle.

Yabani İğde’nin özellikleri ve Phytochemical ler:

Phytochemicals: Flavonoids, Carotenoids, Phytosterols
Tıbbi Özellikler : Yabani İğde deri ve sindirim sistemi hastalıklarında kullanılır. En özemli özellikleri sakinleştirici,  anti-microbiological , ağrı giderici ve  doku gelişimini sağlamasıdır. Sea buckthorn yağı , ayrıca  vajinal mukozaların tedavisinde , rahim boyu doku problemlerinde  , radyasyon yaralanmalarında, yanıklar, ülser, deri hasarları ve mukoza tedavisinde kullanılır.
Diğer Gerçekler: Meyveler çok yüksek seviyede Vİtamin A ve karotenler, V, E vitaminleri ve flavonoid içerir. C Vitamini seviyesi  3600 ppm  dir ve portakallardan 10 kat fazladır ayrıca  B1, B2, K ve P vitaminleri bakımından da çok zengindir.

Dikenli yapısından dolayı araziye izinsiz insan ve hayvan girişlerini önlemek için kullanıldığından dolayı da çok popülerdir. Yabani İğdedeki B Vitaminleri ile ilgili bir Alman çalışması :
Öncelikle , hiçbir bitkinin kaydadeğer miktarda B12 vitamini içermediği kabul ediliyordu. Fakat bu çalışmadan sonra Yabani İğdenin sadece B vitaminleri içermediği aynı zamanda B12 vitamini konusunda da ciğerin içeriği kadar zengin olduğu anlaşılmıştır.  Klinik çalışmalar göstermiştir ki, B12 vitamini eksikliği , cilt bozukluklarına, sinir bozukluklarına, anemi, sindirim sistemi bozukluklarına ve mukoza zarında fonksiyon bozukluklarına neden olmaktadır.

Diğer araştırmacılar is Yabani İğdenin bazı antibiyotik, sakinleştirici ve ağrı kesici özelliklerini bulmuşlardır.

Yabani İğde :Phytochemical ve bileşenler

Uzun yıllar süren değişimler ve zorlu çevre şartları Yabani İğdeyi değişik phytochemical’ ler açısından son derece zengin bir duruma getirmiştir. 190 ‘dan fazla çok güçlü aktif doğal bileşeniçerir. Yağı ise 106 çeşit aktif bileşen, 22 çeşit yağ asidi, 42 çeşit lipit, 33 çeşit favanoidve phenol içerir. Bu son derece zengin phytochemical ‘ ler ve içerik Yabani İğdenin çok kıymetli bir bitkisel ilaç olduğunu kanıtlamıştır.  Sadece bitkisel ilaç hazırlamak için değil aynı zamanda çeşitli fonksiyonları destekleyen ve insanlar için gerekli birçok ürünün üretilmesinde kullanılır. Temel olarak içeriği : flavonoid ‘ler ,lecitin,sefalin,doymamış yağ asitleri ,amino asid,iz mineraller. Birçok araştırma sonuçlarına göre Yabani İğdenin içerdiği phytochemical’ ler 11 grupta sınıflandırılabilir. Bunlar: Flavonoid:‘ ler: Yabani İğde Meyvesi 7 çeşit  flavonoid içerir. Bunlar : Isorhamnetin, Quercetin, Isorhamnetin-3-Beta-D-glucoside, Isorhamnetin-3-Beta-D-glucosaminide, kaempferol,etc. Farmakolojik klinik çalışmaları kanıtlamıştır ki, meyvedeki flavonoid ve phenol’ ler vücudun dayanıklılığını artırır

Yabani İğde Bölüm 2 için tıklayınız

Yasal Uyarı: Yayınlanan makale/haberlerin tüm hakları Tropikmeyveci.com ‘a aittir. Kaynak gösterilse dahi makale/haberin tamamı özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan makale/haberin bir bölümü, alıntılanan makale/habere aktif link verilerek kullanılabilir.